نگاهی به دو روی سکه در شبکه آی فیلم

 در این گزارش نگاهی به فیلم سینمایی «دو روی سکه» ساخته محمد متوسلانی انداخته‌ایم. 

به گزارش آی‌فیلم، شبکه آی فیلم برای فیلم هفته خود به 27 سال پیش رفت و فیلم «دو روی سکه» به کارگردانی محمد متوسلانی با بازی ابوالفضل پورعرب، امین حیایی، احمد هاشمی و لیلا مصدقی را انتخاب کرد. فیلمی که می توان قصه آن را در بستر یک موقعیت اجتماعی و اخلاقی تعریف کرد که در رویکرد آسیب شناسانه خود به سویه ایجابی بیش از سویه سلبی توجه کند. «دو روی سکه» تلاش می کند تا نگاه جزم اندیش و کلیشه ای و مطلقا بدبینانه به یک ضدقهرمان و خلافکار را بشکند و مخاطب را به قضاوتی منصفانه تر در این باره دعوت کند.

قهرمان اصلی قصه که در واقع ضدقهرمان سابق است که به واسطه تجربه عشق دچار تحول و دگردیسی و به یک قهرمان بدل می شود شخصی به اسم امیر با بازی ابوالفضل پورعرب است. «امیر» پس از سه سال از زندان آزاد و به توصیه‌ی عمویش، مشغول به کار در یک مبل‌فروشی می‌شود. به زودی آشنایی‌اش با «هما» (که کارمند بانک است) و قرار ازدواج با او، سبب می‌شود تا با روحیه و جدیت بیشتری کارش را پیگیری کند. یک روز امیر به هنگام حمل یک میلیون تومان پول، طعمه سارقان می شود و سابقه‌ی او سبب می‌شود کسی بی‌گناهی او در دزدیده‌شدن پول‌ها را نپذیرد. «امیر» خود دست‌به‌کار به‌دام‌انداختن دزدها می شود و پس از ماجراها و درگیری‌هایی، سرانجام بی‌گناهی‌اش را به همه ثابت می‌کند.

آنچه به پویایی قصه منجر می شود، نه لزوما سویه ماجراجویانه آن تا تعقیب و گریز ها و تقلاهای امیر برای اثبات بی گناهی، که قرار گرفتن او در یک موقعیت پرسوءتفاهم اخلاقی است که امر قضاوت را از سوی دیگران نسبت به شخصیت کانونی قصه به چالش کشیده و به عبارت بهتر محک می زند. اینکه چقدر قضاوت آدم‌ها بر مبنای ذهنیت و حافظه تاریخی تثبت شده است و همین ذهن و حافظه کلیشه ای چقدر می تواند خطرناک باشد و با حیثیت و آبروی کسی بازی کند.

فیلم تقریبا به سه دهه پیش از جامعه معاصر تعلق دارد و ساختار روایی و دراماتیک آن نسبت به زمان کنونی کهنه به نظر می رسد؛ اما پیام یا موقعیت اخلاقی قصه همچنان نو و تازه است و مماس با وضعیت جامعه امروز. شاید انتخاب چنین فیلمی از سوی آی فیلم مبتنی بر همین پیرنگ ها و مفاهیم اخلاقی و اجتماعی باشد که برای جامعه امروز ما همچنان یک مسئله و دغدغه است.

نکته جالب اینکه محمد متوسلانی و فریدون جیرانی فیلمنامه این فیلم را نوشته‌اند و به همین دلیل می توان ردپایی از سینمای اجتماعی جیرانی و فضای قصه هایش را در این فیلم ردیابی کرد و تشخیص داد. انتخاب ابوالفضل پورعرب برای این نقش با توجه به اینکه او تازه در همان دهه و سال‌ها با فیلم عروس به شهرت رسیده بود و نقش های منفی را در عین چهره موجه خود ایفا می کرد، انتخاب هوشمندانه ای بود و به باور پذیری نقش و پردازش کاراکتر امیر با دوگانگی موجود کمک کرد. لیلا مصدقی ایفاگر نقش هما نیز بازیگر سینما و تلویزیون در دهه ۶۰ و ۷۰ بازیگر پر کار و مطرحی بود؛ اما بعد از دهه ۸۰ و ۹۰ این بازیگر در هیچ فیلم و سریالی دیده نشد.

آنچه در پس بازنمایی روانشناختی و اخلاقی قهرمان/ضد قهرمان قصه رخ می دهد، تاکیدی است که فیلم بر تجربه عشق و تاثیرات اخلاقی آن بر رفتار امیر می کند. اینکه یکی از کارکردهای مهم تجربه عاشقانه، میل به زیست اخلاقی و انسانی است و حتی یک انسان خلافکار را به یک انسان فداکار بدل می کند. گرچه این تحول یک تحولی آنی و ناگهانی است، واجد منطقی روانشناختی است؛ به این معنا که دوست داشتن دیگری به شرطی برای تغییر مثبت خود تبدیل می شود و اگر آدمی کسی یا چیزی برای عشق ورزیدن داشته باشد، می تواند به انسان بهتری تبدل شود. در واقع تجربه عشق یک تجربه تحول‌خواهانه به‌سمت بهترشدن است و به‌واسطه آن می توان ناپاکی های پیشین را زدود و دل و روح و ذهن را صیقل داد. بر این اساس منطق فیلم «دو روی سکه» را می توان مصداق این شعر مولوی دانست که :« هر که را جامه ز عشقی چاک شد/ او ز عیب و نقص کلی پاک شد». به عبارت دیگر، عشق در اینجا به مثابه تزکیه و تطهیر شخصیت به میدان آمده و کارکرد هویت بخش پیدا می کند. با این حال این تحول و دستاورد به سادگی ممکن نیست و امیر هم مثل هر عاشق پاکباخته دیگر برای رسیدن به سرمنزل مقصود باید هفت شهر عشق یا هفت خان آن را طی کند. قرارگرفتن او در موقعیت سوءظن‌گونه سرقت در واقع آزمون عاشقانه اوست که باید به سلامت از آن عبور کند تا به اصطلاح لایق عاشقی شود. به این معنا می توان خوانش عرفانی هم از این قصه داشت گرچه سویه های اجتماعی و اخلاقی آن پررنگ تراست.

نگارنده: سیدرضا صائمی

مطالب مرتبط:

نگاهی به فیلم دو روی سکه

ابوالفضل پورعرب مهمان آی‌فیلمی‌ها می‌شود

م ن/ط ه