نقد فیلم «محمد رسول الله»

دقیقا نمی دانم که این برای چندمین بار است که فیلم محمد رسول الله از شبکه های تلویزیونی به نمایش در می آید؛ اما می دانم که پخش این فیلم تکرار می شود اما تکراری نمی شود. فیلمی ماندگار در حافظه تاریخی ما که لذت تماشای هر بارش کمتر از بار اول نیست. مصطفی عقاد در سال 1976 فیلمی ساخت که برای همیشه در تاریخ ماندگار شد و همواره دیده می شود. نام اصلی فیلم «رسالت» است که داستان زندگی پیامبر اسلام، محمد بن عبدالله(ص) را از چهل سالگی تا وفات و در واقع داستان دوران صدر اسلام را به تصویر می‌کشد.

در واقع فیلم هم شخصیت محور است و هم قصه محور. در اینجا ابژه و سوژه یکی شده و قصه و قهرمانش در یک وحدت و یکانگی دراماتیک بر هم مماس شده اند. به عبارت دیگر با روایت زندگی قهرمان فیلم، قصه نیز در حال روایت است. جالب اینکه ما در این فیلم قهرمانی را حس می کنیم که او را نمی بینم. در واقع فیلمساز به دلیل ادای احترام به باور مسلمانان در عدم نمایش چهره پیامبر، تصویری از قهرمان قصه را نشان نمی دهد اما از تمهیداتی برای حضور قهرمان در فیلم می اندیشد، از جمله استفاده سوبژکتیو از دوربین. به این معنا که در لحظاتی بنا به مقتضیات لحظه، پیامبر از منظر و زاویه دید دوربین با یارانش حرف می زند. مثل صحنه ساختن مسجد الحرام که حمزه با نقش آفرینی آنتونی کویین به سمت دوربین با پیامبر حرف می زند و از او چیزی می گیرد. در واقع  بازیگران  یا همان شخصیت های قصه به جای او با دوربین صحبت می‌کنند و در مورد علی بن ابوطالب هم در تنها سکانسی که او حضور دارد تنها شمشیر ذوالفقار وی نشان داده می‌شود. نوعی شخصیت پردازی نشانه شناختی که هم باور پذیر است و هم تقدس این شخصیت ها را به واسطه تککنیک های سینمایی بازتولید می کند.

فیلم «محمد رسول الله» چگونه ساخته شد؟

پیرنگ اصلی قصه، مبعث و داستان رسالت پیامبر است؛ اما خرده پیرنگ های مختلفی در آن حضور دارد و مخاطب با فراز و نشیب های این رسالت در داستانک های مختلفی آشنا می شود که از این میان می توان به قتل سمیه، اسلام آوردن و شکنجه بلال حبشی، جنگ بدر، جنگ احد، هجرت مسلمانان از مکه به مدینه و فتح مکه اشاره کرد. به یک معنا ما در فیلم محمد رسوال الله روایتی از تاریخ صدر اسلام را می بنیم و مصائبی که پیامبر اسلام(ص) در مسیر انجام رسالت و پیام آوری خود تجربه کرده است.

از سوی دیگر این فیلم گرچه بر محور زندگی یک شخصیت اصلی روایت می شود؛ اما پر است از شخصیت های تاریخی در صدر اسلام از جمله حمزة بن عبدالمطلب، زید پسر حارثه، هند، ابوسفیان، سهیل بن عمرو، وحشی پسر حرب، ابوطالب، ابولهب، ابوجهل، سمیه، بلال حبشی، هراکلیوس (پادشاه وقت روم)، نجاشی (پادشاه وقت حبشه)، خسروپرویز (پادشاه وقت ایران) که هر کدام قصه های جذاب خود را دارند. قصه هایی که در پیوند با شخصیت محوری قصه و یک برهه خاص و مهم از تاریخ اسلام پیوند می خورد.

مصطفی عقاد  که به همراه  دخترش سال‌ها بعد در یک عملیات تروریستی توسط القاعده در یکی از هتل‌های اردن کشته شدند، برای ساخت این فیلم با مشکل تأمین هزینه‌های ساخت مواجه بود و نبود شریک تجاری در ساخت این فیلم، در همان ابتدا فیلم را تا آستانه تعطیلی کشاند تا این که در نهایت توسط معمر قذافی رهبر لیبی مورد حمایت مالی قرار گرفت و بنابراین فیلم برداری این فیلم در کشورهای لیبی و مراکش که لوکیشن‌های مشابه مکه و مدینه آن زمان داشتند، آغاز شد.

 این فیلم به دلیل تأثیرگذاری بیشتر بر روی دو قشر مخاطب عرب زبان و مخاطب جهانی، به صورت دو نسخه موازی عربی و انگلیسی ساخته شده‌است. نسخه عربی در بر دارنده بازیگران عرب و نسخه انگلیسی با حضور بازیگران هالیوود ساخته شده است. نسخه‌ای که امروز ما به عنوان فیلم «محمد رسول الله (ص)» به کارگردانی مصطفی عقاد با دوبله فارسی می‌بینیم، نسخه هالیوودی فیلم است.

قصه موسیقی ماندگار این فیلم نیز حکایتی شنیدنی دارد. موسیقی تاثیرگذار که نامزد جایزه بهترین موسیقی متن اسکار در سال 1977 برای موریس ژار شد.

ظاهرا موریس ژار که برای ساخت موسیقی فیلم به لیبی سفر کرده بود تا در جغرافیا و بافت آنجا بتواند حس و حال قطعاتی را که می خواهد بسازد، تجربه کند، موفق به این کار نمی شود و ناامید برمی گردد اما در مسیر برگشت صدای اذانی را می شنود که از آن الهام می گیرد و این موسیقی ماندگار را می سازد.

دانلود و تماشای فیلم تاریخی «محمد رسول الله»

به گفته یکی از کارشناسان موسیقی، هیچ آهنگ سازی نتوانسته با خلق یک قطعه معنوی، به تبرکی ورای آن دست یابد. در واقع موسیقی متن فیلم فراتر از متن فیلم رفته و به عنوان یکی از شاهکارهای جهان موسیقی شناخته می شود. فیلم محمد رسول الله فقط یک فیلم تاریخی نیست، خود تاریخ است که به احضار سینما آمده است.

به قلم سید رضا صائمی برای وب‌سایت آی‌فیلم فارسی

ص گ