خداحافظی طولانی؛ یک عاشقانه کارگری

فرزاد موتمن که این شب ها سریال«نون و ریحون» به عنوان نخستین تجربه سریال سازی او از شبکه آی فیلم در حال پخش است، از آن دست فیلمسازان تجربه گرایی است که شانس خود را در ژانرها و موضوعات مختلف می سنجد. در کارنامه او از ژانر کمدی تا پلیسی و معمایی همچنین فیلم های روشنفکرانه تا فیلم های اجتماعی قابل ردیابی است.

در «خداحافظی طولانی» که به تازگی از آنتن همین شبکه نمایش داده شد اما  با یک فرزاد موتمن جدید مواجه هستیم که نه شبیه شب های روشن است و نه مثل پوپک و مش ماشاا.... در«خداحافظی طولانی» شاهد بازگشت او به سینمای دهه 60 هستیم که شاید درپی یک نوستالژی بازی دردلتنگی های مدرنیته بی رحم امروز برای آدمی رخ می دهد. او نه با یک نگاه روشنفکرانه بلکه دریک تلاش همدلانه تلاش کرده تا به دشواری های زیست جهان کارگری پرداخته و به نوعی روانکاوی طبقه کارگر دست بزند. درباره کارگری که از اتهام یک قتل جنجالی تبرئه شده، ولی جامعه و اطرافیانش هنوز به‌عنوان مجرم نگاهش می‌کنند.

در واقع قصه فیلم درباره مردی به اسم یحیی(با بازی سعید آقاخانی) است که درگیر یک رابطه عاطفی‌ است و برای تداوم عشق و زندگی باید براین بحران غلبه کند. شاید خداحافظی طولانی را بتوان یک تراژدی عاشقانه کارگری قلمداد کرد که کنتراست محیطی/ فرهنگی این طبقه با تجربه رومانتیک عشق، بستری جذاب فراهم می کند تا تقابل های اجتماعی را در یک کنشمندی عاطفی دشوار به نمایش بگذارد.

البته موتمن خودش معتقد است که قصه اش درباره طبقه کارگر است اما فیلم به سینمای کارگری ربطی ندارد. در واقع او شخصیت و قصه فیلم خود را یک کارگر و زیست کارگری انتخاب کرده اما به مسائل و چالش های این طبقه نپرداخته است ضمن اینکه فیلم واجد پیرنگ اخلاقی نیز هست و موقعیت دوگانه یحیی در کنشمندی با دو زن و مواجهه اخلاقی او با موقعیت بیمار همسرش سویه دیگری از درام را تشکیل می دهد.

 اما خداحافظی طولانی علیرغم ایده خوبش طولانی است و مکث های کشدارش خارج از منطق قصه و فضا سازی هایش آزار دهنده است. گرچه این کشدار بودن می تواند به نوع زیست طبقه ای که قصه از آن می گوید هم برگردد که تحرک و پویایی کمتری در آن دیده می شود و چه بسا این رکود و رخوت بخشی از زیست-جهان کارگری باشد. ضمن اینکه باید به سویه عاشقانه هم توجه داشت.

فیلم روایتی تراژیک از یک قصه کارگری است که رنج های این طبقه در تجربه های عاطفی آنها را برجسته می کند. از سوی دیگر قهرمان زخمی قصه تلاش می کند تا در برابر عصبیت جامعه که نگاه غلطی به او دارد از شرافت خویش دفاع کند. این یک نبرد اخلاقی جذاب است اما در عمل این کنش اخلاقی چندان صورت بیرونی و باورپذیر پیدا نمی کند.

به نظر می رسد موتمن خواسته تا یک جبر طبقاتی در دادخواهی اخلاقی را در طبقه کارگر به تصویر بکشد. به این معنا که نبرد یحیی برای اثبات شرافت خویش به واسطه نگاه بدبینانه و گاه حقیرانه به او با شکست مواجه می شود و کارگردان به این واسطه می خواهد نقد خود را بر یک سیستم اجتماعی و فرهنگی بسته و ناعادلانه به طبقه یحیی به نمایش بگذارد.

به نظر می رسد یحیی که از احقاق شان و شرف خویش در این نبرد یا بی عدالتی طبقاتی ناامید شده مرهم زخم خویش را در رابطه و تجربه عاشقانه جست و جو می کند. در رابطه عاشقانه با همسرش(با بازی ساره بیات). آنچه این تراژدی و تلخی قصه را کم می کند همین کنش های عاشقانه است که فیلمساز به خوبی از پس آن برمی آید و یک عاشق ساده و بی آلایش کارگری را با شمایل بصری جذاب و زیبایی شناسی قاب های این موقعیت به تصویر می کشد.

بدون شک یکی از امتیازهای بزرگ فیلم و نقاط قوت آن که مخاطب را با قصه و قهرمان آن همراه می کند، بازی درخشان سعید آقاخانی است. بازیگری که می تواند با نوع بازی اش تمام تصورات مخاطب از نقش های کمیکش را پاک کرده و نقش و شخصیت متفاوت و تازه ای را بر آن بنشاند.

آقاخانی با درک درست از نقش توانست شخصیت آسیب دیده و زخم خورده و خسته یحیی را به ویژه با بازی های بدنی خود به تصویر کشیده و باور پذیر کند. بدون شک این کاراکتر یکی از به یاد ماندنی ترین کاراکترهای کارگری در سینمای ایران است.

 کاش این موقعیت و رابطه یحیی با همسرش بیش از این پردازش می شد تا خط اصلی قصه با داستانک های فرعی به ویژه در یک سوم پایانی کار کمرنگ نمی شد. داستانک هایی که به شتاب بخشیدن به ریتم کند فیلم کمک نمی کند.

«خداحافظی طولانی» همچون اسم خود طولانی و کشدار است اما قصه قابل تاملی دارد و البته قاب های بسیاری چشم نوازی که زیبایی شناسی بصری فیلم را برجسته می کند. فیلمی که می توان باور به نوعی تقدیرگرایی را در پس قصه او جست و جو کرد.

نویسنده: سید رضا صائمی برای وبسایت آی‌فیلم

ه خ/ س م