نقد فیلم زیارت

در این گزارش فیلم «زیارت» به کارگردانی صادق کرمیار بررسی شده است.

به گزارش آی‌فیلم، صادق کرمیار در فیلم تلویزیونی «زیارت» بر بستر تفکر رضوی، به روایت چند قصه از چند خانواده می پردازد كه هر کدام مشكلاتي دارند و عازم مشهد مي‌شوند. زندگي آن‌ها به هم گره مي‌خورد و درگير اتفاقاتي مي‌شوند که در نهایت زیر سایه  عنایت و کرامت رضوی و توجه امام رضا(ع) هم مشکلشان حل می شود و هم تحولی درونی و اخلاقی را تجربه می کنند.

سخن و دیالوگ آخر اردلان شجاع کاو به کاوه سماک باشی در این فیلم تمام پیام اخلاقی قصه را خلاصه و صورت بندی می کند. وقتی که چک بدهی اش را به او می دهد و می گوید: «کرامت امام رضا(ع) اینجوری است. ازجایی مشکل را حل می کند که فکرش را هم نمی کنی.» سخن او البته یک طعنه به حرفی است که پویا(سماک باشی) درحرم رضوی و زمان زیارت به او زده بود که  «کرامت پول و بدهی مردم را دادن است.»

فیلم فارغ از نسبتی که بین باورهای رضوی و اعتقاد و ارادت به امام هشتم و قصه آدم هایش از حیث دراماتیک دارد، پیوند درونی و قلبی مردم با ویژگی های و خصلت های مختلف انسانی و خصلت های قومی و ملی را در این عشق و ارادت مشترک به امام رضا(ع) بازنمایی کرده و حتی آرامش برساخته از باور را می توان در فضا و اتمسفر قصه فیلم هم حس کرد.

بیشنر بخوانید:

درباره بازیگران «مرگ تدریجی یک رویا»

نقدی بر سریال ریحانه

صحنه های مربوط به صحن و حرم و ارادت به امام در بین شخصیت های متفاوت و گاه متضاد روایت وحدت در عین کثرتی است که از محبت و معرفت به امام رضا(ع) شکل گرفته. در پس این ارادت و عشق مشترک فیلم به نقش گره گشایی این باور می پردازد. جالب اینکه در این روایت، گره افکنی و گره گشایی از حیث اعتقادی با تعلیق آفرینی و رمزگشایی دراماتیک از سوی دیگر بر هم مماس شده و یک انطباق معنایی خلق می شود. معنایی که فرم خود را نیز بر همین زبان و بیان بنا می کند.

گم شدگی دختر بچه ستاره اسکندری در این قصه با گمگشته گی اردلان شجاع کاوه که او را پیدا کرده و به مادرش برمی گرداند به نمادی برای بازنمایی موقعیت شخصیت ها بدل می شود و همان کمک کوچک موجب می شود تا به واسطه توسل به امام رضا(ع) گره بزرگ زندگی اش گشوده شود. در همان مشهد و در وضعیت آوارگی و درماندگی.

 در واقع پناه آوردن انسان های درمانده و مستاصل به امام رضا(ع) و عنایت و کرامت حضرت به آنها به مثابه خاصیت و برکت زیارت به پیام اصلی قصه بدل می شود تا کارگردان بتواند تفکر و باور رضوی در بین مردم را در صورتی دراماتیزه شده به تصویر بکشد. این وضعیت البته با ساختار علت و معلولی در منطق عقلانیت صوری قابل فهم نیست لذا مخاطب در ساحتی فراتر از علت و معلول نمایشی با قصه ارتباط برقرار می کند و منطق درونی آن را می فهمد. گرچه بازی ها در این فیلم یک سطح و یک وزن نیست و مثلا کاوه سماک باشی با توجه به سهم و جایگاه دراماتیکش در قصه کمتر از سهمش ظاهر می شود اما اردلان شجاع کاوه و ستاره اسکنری با بازی های خوب خود به قصه جان می بخشند.

فیلم یازده سال پیش ساخته شده اما قصه اش قدیمی نیست که به قول حافظ قصه عشق را از هر زبان که می شنوی نامکرر است.

از عناصر و مولفه های مهم در فیلم «زیارت» عنصر سفر است. ما با شخصیت هایی در فیلم مواجه هستیم که علی رغم تفاوت ها و تقابل ایشان یک ویژگی مشترک دارند و آن مسافر بودن است. اما این مسافر بودن صرف نیست و با مسافر به معنای متعارفش فرق می کند. آنها زائرند و مقصد سفرشان به آن وجاهت دیگری می بخشد. در واقع در اینجا با مفهوم و تجربه سفر و مسافر بودن در دو ساحت مواجه هستیم. یکی سفر آفاق است که سویه مسافر بودن آنها را شکل می دهد و یکی سفر انفس است که سویه زائر بودن آنها را می سازد. همین سویه دوم ماجرا یعنی زائر بودن و سفر انفس است که منظومه معنایی و معنوی قصه را صورت بندی می کند. مسافر به مقصد می رسد و زائر به مقصود.

شخصیت های قصه در نهایت مقصود و مراد خود را کسب می کنند و گره از کارشان باز می شود. در واقع زیارت آنها به معرفت تازه و محبت بی اندازه نسبت به آستان رضوی پیوند خورده و منجر به تزکیه و پالایش می شود. فیلمساز سعی کرده تجربه زیارت و سبکبال شدن را در این سفر روحانی به مثابه مضمون و درون مایه به فرم و شکل روایت گره بزند تا از این ظرفیت جهت روایت قصه خود به شکل نمادین بهره ببرد. روایت اینکه زندگی ما انسان ها به هم گره خورده و سعادت فردی در گرو رستگاری جمعی است.

 «زیارت» دعوت به مهربانی با  میانجیگری مهر به اهل بیت و محبت امام رضا (ع) است و انتخاب آن برای پخش از آیفیلم در این ایام ویژه پایان ماه صفر و شهادت امام رضا(ع)، وجه معنوی توجه به اهل بیت علیهم السلام را در قالب داستانی زیبا یادآور می شود.

نویسنده: سید رضا صائمی

ص گ/ ه خ